Arabuluculuk Süreci: Adım Adım Rehber

Neden arabuluculuk tercih ediliyor?

Arabuluculuk Süreci: Adım Adım Rehber; Arabuluculuk, hukuki uyuşmazlıkların mahkeme dışında ve tarafların ortak iradesiyle çözülmesi amacıyla tercih edilen alternatif bir çözüm yöntemidir. Türkiye’de arabuluculuk uygulamaları yaygınlaştırılmış; bazı uyuşmazlık türlerinde dava şartı haline getirilmiştir. Bu rehberde, arabuluculuğun başvurudan nihai anlaşmaya kadar geçen tüm adımları, taraf hakları, arabulucu rolü, uygulama örnekleri ve pratik kontrol listeleri detaylı şekilde aktarılacaktır.

Not: Bu rehber genel bilgilendirme amaçlıdır; somut hukuki durumlar için uzman avukat veya yetkili arabulucudan destek alınması tavsiye edilir.

1. Arabuluculuğun hukuki dayanağı ve türleri

1.1. Hukuki dayanak

Arabuluculuk uygulamaları, ilgili mevzuat ve yönetmelikler kapsamında düzenlenmektedir. Arabuluculuk sisteminin usul esasları, lisanslama, gizlilik yükümlülüğü ve ücret tarifesi kanun veya yönetmelikle belirlenmektedir. 2025 yılında uygulamaya ilişkin bazı usul düzenlemeleri ve uygulama esasları güncellenmiş; dava şartı arabuluculuğun kapsamı netleştirilmiştir.

1.2. Türleri: zorunlu (dava şartı) ve ihtiyari (gönüllü)

• İhtiyari arabuluculuk, tarafların özgür iradesiyle başvurduğu süreçtir; dava açılmadan veya dava sürecinde başlatılabilmektedir.
• Zorunlu arabuluculuk (dava şartı) kapsamında olan uyuşmazlıklarda, kanunda belirtilen konularda arabuluculuğa başvurulmadan dava açılması halinde dava usulden reddedilmektedir. İş hukuku ve belirli ticari uyuşmazlıklar, sıklıkla zorunlu arabuluculuğa tabi tutulmaktadır.

2. Arabuluculuk için başvuru öncesi hazırlıklar

Arabuluculuğa başvurmadan önce aşağıdaki hazırlıkların yapılması süreci hızlandırmakta ve sonuç verimini artırmaktadır:

1. Uyuşmazlık konusunun netleştirilmesi — Talep ve karşı talep maddeler halinde düzenlenmelidir.
2. Belgelerin toplanması — Sözleşmeler, faturalar, yazışmalar, bankacılık hareketleri, tutanak ve fotoğraflar dosyalanmalıdır.
3. Hedeflerin belirlenmesi — Mutabık kalınabilecek hususlar ve vazgeçilebilecek konular ayrıştırılmalıdır.
4. Müzakere stratejisi oluşturulması — Öncelikler ve alternatif tekliflerin listesi hazırlanmalıdır.
5. Hukuki destek değerlendirmesi — Karmaşık konularda avukat veya konu uzmanı danışmanlık alınması planlanmalıdır.

Bu ön hazırlıklar, arabuluculuk sürecinin ilk oturumunda zamanı verimli kullanmayı sağlamaktadır.

3. Başvuru ve arabulucu ataması

3.1. Başvurunun yapılması

Arabuluculuk Süreci: Adım Adım Rehber: Arabuluculuk başvurusu, adliyelerde bulunan arabuluculuk merkezlerine veya yetkili özel arabuluculuk kuruluşlarına yazılı veya elektronik olarak iletilmektedir. Başvuru yapılırken uyuşmazlık konusu, tarafların kimlik bilgileri ve iletişim bilgileri bildirilmekte; süreç için gerekli ilk belgeler eklenmektedir.

3.2. Arabulucunun atanması ve reddi hakkı

• Taraflarca ortak bir arabulucu seçilmesi sağlanabilir; aksi halde yetkili merkez tarafından arabulucu atanması gerçekleştirilmektedir.
• Atama sonrasında taraflar, arabulucunun tarafsızlığı veya bağımsızlığı konusunda haklı şüphe bildirmeleri halinde farklı bir arabulucu talep edilebilmektedir. Bu talep, usul çerçevesinde değerlendirilmekte ve gerekiyorsa atama iptal edilmektedir.

4. Hazırlık süreci ve ön oturum

4.1. Bilgilendirme ve onam

Arabuluculuk süreci başlatıldığında taraflara sürecin usulü, gizlilik gerekçeleri, tarafların hak ve yükümlülükleri yazılı olarak bildirilmektedir. Tarafların bilgilendirme metnini imzalamaları ile süreç için rıza teyit edilmektedir.

4.2. Evrak incelemesi ve ek bilgi talepleri

Hazırlık aşamasında arabulucu tarafından ek belge veya açıklama talep edilebilmekte; gerek görüldüğünde uzman raporları veya bilirkişi incelemeleri yönlendirilmesi söz konusu olabilmektedir. Hazırlık, oturum takviminin oluşturulması için esas teşkil etmektedir.

5. Oturum akışı: ilk toplantı ve müzakere turları

5.1. Açılış oturumu (ilk toplantı)

İlk ortak oturumda arabulucu tarafından sürecin çerçevesi özetlenmekte, gizlilik kuralları tekrar hatırlatılmakta ve tarafların beklentileri alınmaktadır. İlk görüşmede tarafların pozisyonları ve müzakere takvimi oluşturulmaktadır.

5.2. Bilgi sunumu ve iddiaların aktarılması

Taraflara iddiaları ve savunmaları kısa, yapılandırılmış formatta sunmaları için fırsat verilmektedir. Bu aşamada, somut belgeler gösterilmekte ve hukuki argümanlar açıklanmaktadır. Sunulan bilgiler, karşı tarafa ancak onay verilmesi halinde aktarılmaktadır.

5.3. Ayrı oturumlar (caucus) kullanımı

Gizli veya hassas müzakereler için ayrı odalarda ayrı oturumlar düzenlenebilmekte; ayrı oturumlarda elde edilen bilgiler ve teklifler, diğer tarafa ancak paylaşım izni verilmesi halinde iletilmektedir. Ayrı oturumlar, güç dengesizliği olan dosyalarda zayıf tarafın korunması amacıyla sıklıkla kullanılmaktadır.

5.4. Teklif ve karşı teklif döngüsü

Müzakerelerde tekliflerin yazılı hale getirilmesi ve karşı tekliflerin net koşullar ile sunulması esas alınmaktadır. Tekliflerin uygulanabilir ve denetlenebilir olması için ödeme planları, süreler ve yaptırımlar açıkça düzenlenmektedir.

6. Anlaşma sağlanması: yazılı tutanak ve bağlayıcılık

6.1. Anlaşmanın yazılılaştırılması

Tarafların uzlaşıya varmaları durumunda, anlaşmanın tüm hüküm ve koşulları yazılı tutanak hâline getirilmektedir. Tutanağın içeriğinde, tarafların beyanları, ödeme planları, tazminat hükümleri ve uygulanma yöntemleri ayrıntılı biçimde yer almaktadır.

6.2. İcra kabiliyeti ve mahkeme onayı

• Yazılı arabuluculuk anlaşmaları, tarafların talep etmesi halinde icra edilebilir belge hâline getirilebilmekte veya anlaşma mahkemeye sunularak tescil işlemi yapılabilmektedir.
• Zorunlu arabuluculuk kapsamındaki anlaşmaların hukuki niteliği konusunda özel usuller uygulanmakta; uygulamada anlaşmanın mahkeme onayı ile güçlendirilmesi sık tercih edilmektedir.

7. Anlaşma sağlanamadığında yapılacaklar

Arabuluculuk Süreci: Adım Adım Rehber: Anlaşma sağlanmadığı takdirde arabuluculuk süreci resmi tutanak ile sona erdirilmekte ve tarafların dava açma hakları saklı tutulmaktadır. Zorunlu arabuluculuk halinde ise arabuluculuk tamamlanmadan dava açılması usulden reddedilme ile sonuçlanabilmektedir; bu nedenle sürecin usule uygun şekilde sonlandırılması büyük önem taşımaktadır.

Arabuluculuktan Sonra Dava Açma Süresi

Arabuluculuk süreci, özellikle iş hukuku, ticaret hukuku ve tüketici hukukunda dava açmadan önce zorunlu olarak başvurulması gereken bir aşamadır. Taraflar arabuluculuk görüşmelerinde anlaşmaya varamazsa, bu durum tutanak altına alınır ve dava açma yolu açılır. Burada en kritik nokta, arabuluculuk son tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren dava açma süresinin işlemeye başlamasıdır. Yani zamanaşımı veya hak düşürücü süre arabuluculuk süresince durur, süreç bittiğinde ise kaldığı yerden işlemeye devam eder.

Örneğin işçi alacakları davasında arabuluculuk aşaması başarısızlıkla sonuçlandığında, işçi arabuluculuk son tutanağıyla birlikte davasını açabilir. Ancak dava açma süresini kaçırmamak gerekir; çünkü arabuluculuk sonrası geçen süre, hak kaybına yol açabilir. Bu nedenle tarafların, arabuluculuk görüşmeleri bitiminde ellerindeki sürenin ne kadar kaldığını iyi hesaplaması ve vakit kaybetmeden dava açması büyük önem taşır.

8. Tarafların hakları ve yükümlülükleri

8.1. Tarafların bilgilendirilme hakkı

Taraflara süreç başında kapsamlı bilgilendirme yapılmakta; bu bilgilendirme, sürecin usulü, gizlilik kapsamı, arabulucunun yetkileri ve ücretlendirme esaslarını içermektedir.

8.2. Bilgi verme ve belge sunma yükümlülüğü

Taraflara doğru ve tam bilgi verme yükümlülüğü getirilmiş; yanıltıcı veya gizlenen belgeler tespit edildiğinde süreçte olumsuz sonuçlar doğabilmektedir.

8.3. Süreçten çekilme hakkı

Taraflar istedikleri anda süreçten çekilme hakkına sahip bulunmaktadır; çekilme halinde arabuluculuk sonlandırılmakta ve tarafların dava açma hakları korunmaktadır.

9. Arabulucunun rolü ve sorumlulukları

• Arabulucunun tarafsızlığı ve bağımsızlığı korunmakta; arabulucu taraflardan herhangi bir ücret almadan önce yetki belgesi ve gizlilik taahhüdünü sağlamaktadır.
• Arabulucu karar vermez; yönlendirici, kolaylaştırıcı ve tekliflerin biçimlendirilmesini sağlayan bir rol üstlenmektedir.
• Arabulucu tarafından taraflara süreç boyunca eşit süre tanınması ve güç dengesizliği olan tarafların korunması sağlanmaktadır.

10. Süreler ve maliyetler (2025 uygulaması)

10.1. Süreler

Arabuluculuk oturumlarının sıklığı ve toplam süresi uyuşmazlık türüne göre değişmekle birlikte çoğu dosyada süreç haftalar içinde tamamlanmaktadır. Karmaşık uyuşmazlıklarda süreç aylar sürebilmektedir.

10.2. Ücretlendirme

Arabuluculuk ücretleri, tarafların anlaşmasıyla veya ilgili mevzuat tarifesine göre belirlenmekte; ücret paylaşımı taraflarca kararlaştırılabilmektedir. 2025 düzenlemeleri ile ücret tarifelerinde uygulama esasları netleştirilmiştir.

11. Gizlilik ve delil niteliği

Arabuluculuk sürecinde paylaşılan bilgi ve belgeler genel kural olarak gizli tutulmakta; bu verilerin mahkemede delil olarak kullanılması engellenmektedir. Bu gizlilik kuralı, tarafların sürede serbestçe konuşabilmesini sağlamakta; bazı istisnai durumlarda (suç teşkil eden eylemler gibi) farklı prosedürlere başvurulabilmektedir.

12. Uygulama örnekleri ve pratik senaryolar

Aşağıda yaygın arabuluculuk senaryoları ve süreç içinde uygulanabilecek pratik taktikler özetlenmiştir:

12.1. İşçi-işveren uyuşmazlığı (kıdem tazminatı)

• Öncelikle iddiaların yazılı hale getirilmesi sağlanmakta; ödeme planı teklifleri oluşturulmakta ve geçici tazminat teklifleri değerlendirilmektedir.
• Ayrı oturumlar ile hassas müzakereler yürütülmekte, iş sözleşmesinin feshine ilişkin belgeler ve tutanaklar üzerinde mutabakat sağlanmaktadır.

12.2. Ticari sözleşme ihtilafı

• Emsal pazar verileri ve sözleşme maddeleri üzerinden çözüm alternatifleri sunulmakta; tazminat hesaplamalarında bağımsız bilirkişi görüşleri istenebilmektedir.

12.3. Tüketici uyuşmazlıkları

• Hızlı çözüm hedeflenmekte; mal/hizmetin iadesi, bedel indirimi veya telafi edici hizmetler gibi pratik çözümler yazılı şekilde düzenlenmektedir.

13. Müzakere stratejileri ve psikolojik unsurlar

• İlk teklifin biçimlendirilmesi: İlk teklifin gerçekçi, esnek ve ölçülebilir olmasına dikkat edilmelidir.
• Alternatifler hazırlanması (BATNA): Tarafların “en iyi alternatif”leri (Best Alternative To a Negotiated Agreement) önceden tanımlaması süreci güçlendirmektedir.
• Duygusal zekâ kullanımı: Tarafların duygusal taleplerinin ayrıştırılması, rasyonel müzakerelerin sürdürülmesine yardımcı olmaktadır.
• Güç dengesizliğinin yönetilmesi: Ayrı oturumlar ve bağımsız hukuki destek ile zayıf taraf korunmalıdır.

14. Anlaşma metni şablonu (detaylı örnek)

Aşağıda uygulanabilir, denetlenebilir ve icra edilebilir bir arabuluculuk anlaşması şablonu örneği sunulmuştur. (Bu şablon, tarafların özel durumuna göre uyarlanmalı ve mümkünse hukuki teyit alınmalıdır.)

ARABULUCULUK ANLAŞMASI

1. Taraflar: [Taraf A – isim/TC/VKN], [Taraf B – isim/TC/VKN]
2. Arabuluculuk Merkezi / Arabulucu: [Ad/ID]
3. Uyuşmazlık Konusu: [Kısa açıklama]
4. Anlaşma Hükümleri:
   • Ödeme maddesi: [Toplam TL / taksitler / ödeme tarihleri]
   • Hizmet iadesi / mal teslimi: [Detaylar]
   • Tazminat ve cezai şartlar: [Belirtilen tutar / oran]
5. İcra Kabiliyeti: [Taraflar anlaşma ile icra takibi hakkını kabul eder / mahkeme tescili talep edilecektir]
6. Gizlilik: Taraflar, anlaşma hükümlerini ve süreçte paylaşılan bilgileri gizli tutmayı kabul ederler.
7. İmzalar ve Tarih

15. Sıkça Sorulan Sorular

S1: Arabuluculuk anlaşması mahkeme kararından daha mı güçlüdür?
Yazılı ve imzalı anlaşma icra edilebilir belge hâline getirildiğinde mahkeme kararıyla benzer uygulanma gücü sağlanabilmektedir.

S2: Arabulucuyla yapılan anlaşma sonradan bozulabilir mi?
Anlaşmanın hukuka ve ahlaka aykırı hüküm içermemesi şartıyla tarafların serbest iradesiyle bağlayıcı kabul edilmektedir; istisnai hallerde iptal yolları bulunmaktadır.

S3: Arabuluculukta delil gizliliği nasıl korunur?
Süreçte sunulan açıklamalar ve belgeler genel kural olarak delil niteliği taşımayacak şekilde korunmakta; istisnalar mevzuatta düzenlenmiştir.

S4: Arabuluculuk sigorta veya vergi konularını kapsar mı?
Arabuluculuk kapsamı tarafların uyuşmazlık konusuna göre değişmekte; sigorta ve vergi ile ilgili uyuşmazlıklar, düzenlemeler ve uzman görüşü gerektirebilir.

Önemli Not: Bu yazı sadece genel bilgilendirme amaçlıdır, hukuki tavsiye niteliği taşımaz. Her dava kendine özgüdür; detaylı bilgi için mutlaka bir avukata danışılmalıdır.